Felix Mendelssohn Bartholdy
Elias, Op 70
Elias, Op 70
Petteri Salomaa - Bass
Soile Isokoski - Soprano
Monica Groop - Contralto
John Mark Ainsley - Tenor
La Chapelle Royale, Collegium Vocale Gent
Orchestre des Champs-Élysées
Philippe Herreweghe - Conductor
Oefennummers: |
| Elias |
Bladmuziek: |
| Elias |
Toelichting.
Mendelssohn had na de succesvolle première van zijn Paulus (1836) zin om een tweede oratorium te schrijven dat nog grootser zou moeten worden. Hij vroeg aan zijn vriend Karl Klingemann om hem een geschikte tekst te leveren. Er werd naast de Elias-stof ook gesproken over Petrus en Saul. Klingenmann wilde maar niet enthousiast worden over de Elias-stof. Hoewel er al schetsen waren wachtte Mendelssohn ondanks herhaaldelijk aandringen vergeefs op toezending van het complete libretto. Zijn ergernis daarover spreekt duidelijk uit de briefwisseling. Klingemann stuurde tenslotte zonder begeleidend schrijven Mendelssohn wat hij had.
Mendelssohn liet vervolgens deze schetsen zien aan zijn oude vriend en tekstschrijver van de Paulus, de theoloog Julius Schubring. Ze correspondeerden vervolgens uitgebreid over de scène-indeling, maar die bleek zo problematisch dat Mendelssohn het werk terzijde legde. Deze correspondentie is bewaard gebleven en uitgegeven .
In 1837ontving Mendelssohn ook nog twee tekstboeken voor een Engels-talig Elias oratorium, maar ze werden door Mendelssohn met een vriendelijk bedankje teruggezonden aan de Engelse schrijvers.
Vanaf 1839 is de Elias uit Mendelssohns correspondentie verdwenen. Tot Mendelssohn in 1845 van Joseph Moore (1766-1851) uit Engeland een uitnodiging ontving om voor het Birmingham Music Festival een groot koorwerk te schrijven. We vervolgen eerst de verdere totstandkoming van het libretto om daarna wat te vertellen over dat festival.
Mendelssohn greep terug op de oude Elias-plannen en verzocht Schubring hem de geëigende bijbelteksten te leveren. In grote haast werd het werk gecomponeerd, want de première vond plaats op 26 augustus 1846 in Birmingham met bijna 400 medewerkenden.
Mendelssohn componeerde de Elias op de Duitse tekst die Mendelssohn door Julius Schubring kreeg aangeleverd. Omdat de première in Birmingham in het Engels gezongen zou worden moest er meteen een ‘vertaling’ worden gemaakt. Daarmee werd William Bartholomew belast, die al eerder de meeste liederen van Mendelssohn en zowel de Paulus als de Lobgesang had vertaald. Hij kreeg pas vanaf midden mei 1846 de reeds voltooide delen van het oratorium in separate zendingen toegezonden. Zijn opdracht was niet zomaar het aanleveren van een Duits-Engelse vertaling. Zijn taak was de traditionele Lutherse bijbelvertaling, die Mendelssohn en Schubring hadden gebruikt om te zetten in Engels dat in hoge mate zou overeenstemmen met de traditionele Engelse King James-vertaling.
Mendelssohn heeft zich intensief met dit vertaalproces bemoeid: hij was bij alle beslissingen betrokken. Omdat bij de omzetting van Duits naar Engels het aantal lettergrepen vaak verandert moesten steeds keuzes gemaakt tussen het aanpassen van de muziek of het veranderen van de Engelse tekst. In het programmaboekje van de première staat deze opmerking over de vertaling:
The Author of this English Version of the Oratorio of ELIJAH has endeavoured to render it as nearly in accordance with the scriptural texts as the music tot which it is adapted will admit.
Toch werd ook de muziek lichtelijk aangepast. Uit het inleidende recitatief een voorbeeld. De laatste frase ich sage es denn luidt in het Engels but according to my word – van 5 naar zeven lettergrepen. Het muzikale thema, dat als 'Leitmotiv' doorklinkt in de ouverture, heeft een ritmische struktuur die bij de vertaling werd opgeofferd aan de ‘Authorized Version’ van de Engelse bijbel. Op vele kleine plekken in de partituur merkt men dat of de Engelse of de Duitse tekst niet goed passen bij de muziek.
Ondanks die overwegend kleine bezwaren wordt in de Engelstalige landen de Elijah altijd in het Engels gezongen.
In de Nederlandse bijbelvertalingen wordt gesproken van Elia. In de Vulgaat, de Latijnse bijbelvertaling van kerkvader Hiëronymus (voltooid 405) heet hij Elias en zo wordt hij in het oratorium genoemd.
Bron: http://www.daanadmiraal.nl