Warum ist das Licht gegeben dem Mühseligen, Op. 74, No. 1 (Johannes Brahms)
The Singers, Matthew Culloton, conductor
Componist: Johannes Brahms
Wie was Johannes Brahms? We kennen allemaal het beeld van de oude, gezette man, die zijn ware gelaat verbergt achter een grote grijze baard. Velen associëren zijn muziek met herfstachtige weemoed. Van een troostende schoonheid die de pijn lijkt te verraden van gemiste kansen. Streng was het oordeel van de filosoof Nietzsche, die hem de 'melancholie van de onmacht' toedichtte. Maar getuigt Brahms' muziek werkelijk van zoveel onvermogen? Was hij hopeloos ouderwets, zoals de aanhangers van Wagner beweerden? Of was hij de 'Progressieve', zoals Schönberg veel later beweerde? Wie Brahms' leven nader beschouwt, maakt kennis met een man die bot en afstandelijk kon zijn, maar ook warm en edelmoedig. Voor minderbedeelden was hij zeer behulpzaam. Hij had ook een groot talent voor vriendschap, al was hij soms wel een beproeving voor zijn vrienden. Opvallend waren zijn platonische relaties met vrouwen. Maar zelfs Clara Schumann, zijn meest toegewijde vriendin, verklaarde na 25 jaar vriendschap dat Brahms nog steeds een raadsel voor haar was. Het is vreemd dat hij met geen van deze vrouwen intiemere betrekkingen aanging. Mogelijk heeft dit te maken met zijn ervaringen in het Hamburgse bordeel, waar hij als dertienjarige bijverdiende met pianospelen. Hoe dan ook, dit trauma heeft hem er in ieder geval niet van weerhouden een grote liefde te ontwikkelen voor volks- en amusementsmuziek. De sporen van de Lichte Muze zijn overal in zijn werken terug te vinden. Veel tijdgenoten waardeerden Brahms echter vooral vanwege zijn meer doorwrochte kamermuziek en symfonieën. In deze eerbiedwaardige genres gold Brahms als de ware erfgenaam van Beethoven. Hij schreef echter ook talloze liederen en koorwerken, die zeker zo mooi zijn. Soms lijkt het alsof we hier een glimp van de ware Brahms kunnen opvangen, want de teksten die hij koos gaan vaak over fundamentele levensvragen. Hij had een grote kennis van de Bijbel. Toch leek hij meer geïnteresseerd te zijn in stoïcijnse berusting dan in de christelijke verlossing. Wie was Johannes Brahms? Misschien bewaarde hij zijn meest intieme gevoelens voor zijn muziek
Toelichting: Warum ist das Licht gegeben dem Mühseligen
Het
vierstemmige motet “Warum
ist das Licht gegeben, dem Mühseligen?”heeft
Brahms gecomponeerd op 23-jarige leeftijd, als oefenstuk in zijn studie
contrapunt. De vermoedelijke tekstschrijver Spitta heeft zich gebaseerd op
fragmenten uit de bijbelboeken Job, Klaagliederen en Brief van Jacobus. In het
stuk wordt een grote, tragische vraag gesteld: Waarom geeft de Heer
(levens)licht aan degenen die levensmoe zijn? Waarom laat hij ze tevergeefs
wachten op de dood? De vraag “Warum?” wordt op vele wijzen herhaald, steeds
klinkend als uit één mond. Het stuk heeft 4 deeltjes, waarvan het laatste is
geïnspireerd door de slotkoralen van Bachcantates. Maar anders dan we bij Bach gewend zijn, geeft Brahms aanwijzingen voor tempo en dynamiek, waardoor het koraal een zware emotionele lading krijgt. Gedeelten van het motet zijn gebaseerd op de onvoltooide Missa Canonica, waar Brahms in 1856 aan werkte. Aan de manier van noteren van deze mis – met halve noten – is goed te zien dat Brahms wilde aansluiten bij de oude meesters, Palestrina in het bijzonder. Maar anders dan in de onvoltooide mis, bereikt Brahms in het motet een perfecte balans tussen contrapuntische techniek en romantische expressie. Daardoor is het een van de absolute hoogtepunten van de koorliteratuur geworden.Dat verwondert niet, want
Brahms was, zoals vele componisten, een grote bewonderaar van Bach.