Koorpartij-oefening

De rommeligheid waarmee diverse kopiïsten hebben gewerkt aan de ons overgeleverde partijen van cantate 123 illustreert onder welke tijdsdruk Bach stond bij de productie van deze Epifaniascantate 1725. Epifanie (het feest van de verschijning van Christus, ons Driekoningen, 6 januari) viel op een zaterdag, dus moest er volgende dag wéér een cantate worden uitgevoerd. Maar ook voor de voorafgaande maandag (Nieuwjaar) en de daaraan voorafgaande zondag (Zondag tussen Kerst en Nieuwjaar) had Bach cantates moeten leveren, nauwelijks bekomen van de drie kerstcantates aan het begin van die week; zeven cantates in veertien dagen. En allemaal moesten ze, volgens Bachs zelf opgelegde discipline, nieuw gecomponeerd zijn en passen in het bewerkelijke stramien van de koraalcantates, Bachs seizoensproject 1724/1725.

BWV 123 is gebaseerd op het koraal Liebster Immanuel, Herzog der Frommen (1679) van Ahasverus Fritsch (1629-1701), een vooraanstaand jurist en componist van kerkliederen in de vroegpiëtische traditie, die de verschrikkingen van de Dertigjarige Oorlog (1618-1648) verwerkte. Zoals in koraalcantates gebruikelijk handhaaft Bachs librettist (Andreas Stübel?) het eerste en laatste van Fritsch' zes coupletten voor een openingskoor en een slotkoraal; de ‘binnencoupletten' herdicht hij tot twee recitatieven (2 en 4) en twee aria's (3 en 5). Hij maakt van de gelegenheid gebruik om daarbij verwijzingen in te bouwen naar de evangelieteksten voor Driekoningen (Matteüs 2:1-12) en de voorafgaande dagen, die in het oorspronkelijke koraal, een 'Jesuslied' voor algemeen gebruik, geheel ontbreken: de Jesusnamen (2) verwijst naar het naamgevingsfeest van 1 januari, Heil und Licht (3) en ins Fleisch gekommen (5) naar het Kerstgebeuren. De naam Immanuel (Hebreeuws voor 'God-met-ons') is een synoniem voor de Messias, die we ook in het kerstevangelie tegenkomen (Matteüs 1:23), waar die door de oud-testamentische profeet Micha (5:1) wordt aangekondigd als Herzog über Israel (Matteüs 2:6).

Qua karakter verschilt deze nogal beschouwelijke cantate dus drastisch van de feestelijke, met trompetten en pauken uitgeruste laatste cantate van het Weihnachts-Oratorium, voor dezelfde feestdag; terwijl het Weihnachts-Oratorium de overwinning op de geloofsvijanden uitbundig viert, kijkt BWV 123 - althans muzikaal - deze vijanden, de verleidingen en aanvechtingen van de wereld diep in de ogen.