Vocalensemble Rastatt, Holger Speckv
Oefennummer. |
Bladmuziek: |
Toelichting Sechs Lieder und Romanzen, op. 93a
De Sechs Lieder und Romanzen Op 93a, geschreven in 1883–4, zijn voor een vierstemmig SATB-koor en houden zich bezig met een verscheidenheid aan romantische teksten, maar in een diep economisch en formeel geconcentreerd muzikaal idioom. Er zijn drie 'volksgedichten' en drie van grote schrijvers van de romantische beweging. De set begint met Der bucklichte Fiedler, een robuuste zetting van woorden uit een Neder-Rijns volkslied, waarin vier heksen een gebochelde violist inschakelen om te spelen voor hun dans op Walpurgisnacht (en hem belonen door op magische wijze zijn bult te verwijderen). Brahms kende het oorspronkelijke deuntje goed: hij had er in de jaren 1860 twee koorarrangementen van gemaakt en zou er in zijn Volkslieder uit 1894 nog een laatste keer op terugkomen. Maar hier zorgt hij voor een eigen deuntje, in vergelijkbaar ritme, en een drievoudige ontwikkeling ervan, voor de centrale heksendans, waarvan de Lydische stijl en de grimmige kale kwinten het stuk een onverwacht twintigste-eeuwse uitstraling geven. Nr. 2, Das Mädchen, bevat een Servisch gedicht, vertaald door Siegfried Kapper, en is mogelijk het juweel van de hele set. Afwisselend 3/4 en 4/4 om de zeven-beat meters van Servische volksliederen te suggereren, en een verrukkelijk contrasterende solo-sopraan tegen een achtergrond van gemengde harmonie, vertegenwoordigt dit lied de antithese van Brahms' gebruikelijke strofische benadering, naadloos evoluerend door continue ontwikkeling van een enkel zacht motief dat aan het begin werd aangekondigd en oplichtte van een initiële B-mineur tot een gloeiende B-majeur-climax. De bewerkingen van een ander Servisch gedicht, Der Falke, en van O süßer Mai en Fahr wohl (dit zijn korte teksten van respectievelijk Achim von Arnim en Friedrich Rückert) zijn misschien conventioneler, maar de onfeilbare schoonheid en nauwe integratie van melodie en harmonie vermijden elke gevoel voor routine. De muziek is duidelijk diep voelbaar, ook al zijn de gevoelens (met name in Fahr wohl, dat in 1897 werd gezongen tijdens de begrafenisstoet van Brahms) onopvallend; en de vloeiende kruisritmes, majeur/mineur dubbelzinnigheden en langgerekte slotcadans van O süßer Mai hebben een smeltende schoonheid die zelfs naar de maatstaven van Brahms opmerkelijk is. Na zo'n lieflijkheid valt de soepele en inspannende polyfonie van de laatste zetting, een voortreffelijke canonieke bewerking van Goethe's aforisme Beherzigung ('Reflectie'), des te meer op.
Componist: Johannes Brahms
Wie was Johannes Brahms? We kennen allemaal het beeld van de oude, gezette man, die zijn ware gelaat verbergt achter een grote grijze baard. Velen associëren zijn muziek met herfstachtige weemoed. Van een troostende schoonheid die de pijn lijkt te verraden van gemiste kansen. Streng was het oordeel van de filosoof Nietzsche, die hem de 'melancholie van de onmacht' toedichtte. Maar getuigt Brahms' muziek werkelijk van zoveel onvermogen? Was hij hopeloos ouderwets, zoals de aanhangers van Wagner beweerden? Of was hij de 'Progressieve', zoals Schönberg veel later beweerde? Wie Brahms' leven nader beschouwt, maakt kennis met een man die bot en afstandelijk kon zijn, maar ook warm en edelmoedig. Voor minderbedeelden was hij zeer behulpzaam. Hij had ook een groot talent voor vriendschap, al was hij soms wel een beproeving voor zijn vrienden. Opvallend waren zijn platonische relaties met vrouwen. Maar zelfs Clara Schumann, zijn meest toegewijde vriendin, verklaarde na 25 jaar vriendschap dat Brahms nog steeds een raadsel voor haar was. Het is vreemd dat hij met geen van deze vrouwen intiemere betrekkingen aanging. Mogelijk heeft dit te maken met zijn ervaringen in het Hamburgse bordeel, waar hij als dertienjarige bijverdiende met pianospelen. Hoe dan ook, dit trauma heeft hem er in ieder geval niet van weerhouden een grote liefde te ontwikkelen voor volks- en amusementsmuziek. De sporen van de Lichte Muze zijn overal in zijn werken terug te vinden. Veel tijdgenoten waardeerden Brahms echter vooral vanwege zijn meer doorwrochte kamermuziek en symfonieën. In deze eerbiedwaardige genres gold Brahms als de ware erfgenaam van Beethoven. Hij schreef echter ook talloze liederen en koorwerken, die zeker zo mooi zijn. Soms lijkt het alsof we hier een glimp van de ware Brahms kunnen opvangen, want de teksten die hij koos gaan vaak over fundamentele levensvragen. Hij had een grote kennis van de Bijbel. Toch leek hij meer geïnteresseerd te zijn in stoïcijnse berusting dan in de christelijke verlossing. Wie was Johannes Brahms? Misschien bewaarde hij zijn meest intieme gevoelens voor zijn muziek