Oefennummers. |
Toelichting.
Adam’s Lament
Een van de meest recente grootschalige werken van Arvo Pärt, Adam’s Lament, is gebaseerd op de gelijknamige Russische prozatekst van de monnik Silouan de Athoniet (1866–1938), afkomstig uit het boek Staretz Silouan. Het boek werd samengesteld door Silouans leerling, de archimandriet Sophrony (1896–1993), aan wie Pärt dit stuk ook heeft opgedragen. De geschriften van St Silouan zijn al tientallen jaren een bron van inspiratie voor de componist. Via deze poëtische tekst waarin Adam treurt over zijn verraad aan zijn Schepper en het verlies van de liefde voor God en het Paradijs, spreekt Pärt over Adam als de voorvader van alle mensen.
Pärt zegt hierover:
“Voor de heilige man Silouan van de berg Athos is de naam Adam als een verzamelnaam die de mensheid in zijn geheel en elk individu omvat, ongeacht tijd, tijdperk, sociale lagen en belijdenis. Maar wie is deze verbannen Adam? We zouden kunnen zeggen dat hij wij allemaal zijn die zijn erfenis dragen. En deze “Totale Adam” heeft duizenden jaren op aarde geleden en geklaagd. Adam zelf, onze oervader, voorzag de menselijke tragedie en ervoer het als zijn persoonlijke schuld. Hij heeft alle menselijke catastrofes ondergaan, tot in de diepten van wanhoop.”
Het doordringende thema in de geschriften van St Silouan, liefde en nederigheid, heeft ook Arvo Pärts wereldbeeld beïnvloed, en we kunnen zeggen dat deze compositie een van zijn belangrijkste werken is geworden. De componist had het idee ervan al sinds eind jaren 80 in zijn hoofd. Het is ook veelzeggend dat de wereldpremière van Adam's Lament plaatsvond in de hoofdstad van Turkije, het kruispunt van drie monotheïstische religies: jodendom, christendom en islam. De compositie werd in opdracht van de twee culturele hoofdsteden, Istanbul 2010 en Tallinn 2011, geschreven en het evenement was een gezamenlijke uitvoering voor deze twee steden. De première vond plaats op 7 juni 2010 in de Hagia Irene-concertzaal in Istanbul, in de voormalige kathedraal. De uitvoerenden waren onder meer het Estonian Philharmonic Chamber Choir, het vocale ensemble Vox Clamantis en de kamerzetting van het Borusan Philharmonic Orchestra onder leiding van Tõnu Kaljuste, die in 2014 een Grammy Award won voor Best Choral Performance voor de cd van de eerste opname van Adam’s Lament (ECM).
Het grootste deel van het vocale gedeelte bestaat uit de tekst van Silouan als verteller, voornamelijk uitgevoerd door het gemengde koor. Dit vormt een kader rond het centrale element van de compositie, Adam’s monoloog, uitgevoerd door mannenstemmen – een klaagzang, een stil gebed, vol angst. Zoals in veel andere composities van Pärt, hebben ook hier de inhoud en de structuur van de tekst het verloop van de muziek tot in de kleinste details bepaald. Leestekens, het aantal lettergrepen en de nadruk op woorden spelen allemaal een belangrijke rol in de muzikale compositie.
Componist: Arvo Pärt
Arvo Pärt werd in 1935 geboren in Estland. Tot 1976 schreef hij vooral in een modern idioom wat hem weinig onderscheidde van andere twintigsteeeuwse componisten die hem tot voorbeeld dienden, zoals Sjostakovitsj, Bartók en Prokofiev. Ook gebruikte hij twaalftoonstechnieken van Schoenberg. Vanaf 1976 ging hij in een veel eenvoudigere en toegankelijke stijl schrijven. Vanaf die tijd zijn zijn meeste stukken ook vocaal.
Hij noemt die nieuwe stijl zelf Tintinnabuli wat zoiets als klokjes betekent. Op het eerste gehoor vallen klokachtige modale intervallen op, die spannend klinken door dissonanten, net zoals vanuit een bergtop verschillende kerkklokken tegelijkertijd luiden. De sobere eenvoud heeft Arvo Pärt gevonden in de inspiratie van middeleeuwse en renaissancemuziek.
Het lijkt wel alsof de hele klassieke tijd en romantiek aan hem voorbij is gegaan.