Joseph Haydn (1732-1809) Missa in tempore belli "Paukenmesse" Hob. XXII:9, in C
Jeanine De Bique, Sopran
Anna Lucia Richter, Mezzosopran
Patrick Grahl, Tenor
Paul Armin Edelmann, Bass
WDR Rundfunkchor
Patrick Cellnik, Einstudierung
WDR Sinfonieorchester
Manfred Honeck, Leitung
Live aufgenommen am 11. März 2022 in der Kölner Philharmonie.
Oefennummers. | |
| Pauken mis | |
Bladmuziek: | |
| Pauken mis | |
De Missa in tempore belli (Hob. XXII:9) in C (Mis in tijd van oorlog), bekend als Paukenmesse, Paukenmis of Kriegsmesse, is een mis gecomponeerd door Joseph Haydn voor de priesterwijding van Joseph Franz von Hofmann in de Piaristenkirche Maria Treu te Wenen.
Haydn schreef in totaal 14 missen; de Paukenmis is de negende mis die hij componeerde en behoort tot de zes zogenaamd grote symfonische missen die Haydn aan het eind van zijn carrière componeerde en die algemeen als een samenhangende collectie worden beschouwd. De zes symfonische missen zijn gecomponeerd of – zoals in het geval van de Paukenmis – later gebruikt voor de vieringen rond de naamdag van de echtgenote van Nicolaas II, Prinses Maria Josepha Hermengilde Esterházy.
Datering en bijnaam
Eind 1796, een jaar voor het eind van de Eerste Coalitieoorlog, het militair treffen tussen de coalitie van staten waar Oostenrijk deel van uitmaakte en Frankrijk, behaalde Napoleon Bonaparte overwinningen op de Oostenrijkers die hij uiteindelijk in november versloeg in de Slag bij de brug van Arcole bij Verona. In het westen vocht Oostenrijk met Frankrijk om de controle over Zuid-Duitsland. In deze bedreigende oorlogssfeer en tegen deze achtergrond ontstond de Paukenmis. Voor het eerst sinds 1683, toen een zeer groot Ottomaanse Rijk leger Wenen twee maanden belegerde maar uiteindelijk werd verslagen, was er sprake van reëel gevaar van een invasie van het kerngebied van het Oostenrijkse rijk. De verdrijving van de Turken was voor de Oostenrijkers een belangrijke gebeurtenis die jaarlijks tijdens de Heilige Naam van Maria op 12 september werd herdacht. Met processies en speciale missen werd de overwinning levend gehouden en met kerkmuziek, met name missen en toonzettingen van het Te Deum met ongebruikelijk prominente partijen voor trompetten en pauken die de dreiging van en de overwinning in de oorlog moesten oproepen. Haydns Paukenmis, maar ook zijn Nelsonmis, zijn voorbeelden van deze menging van strijdlustige en religieus triomfantelijke sentimenten.
De Paukenmis werd op 26 december 1796 onder leiding van de componist voor het eerst uitgevoerd in de Piaristenkirche Maria Treu in Wenen als onderdeel van de plechte wijding van Joseph Franz von Hofmann, hoogstwaarschijnlijk op bestelling van diens vader, de Keizerlijke en Koninklijke Algemene Betaalmeester. Op vrijdag 29 september 1797 leidde Haydn in Eisenstadt opnieuw een uitvoering als onderdeel van de activiteiten – met kerkdiensten, concerten, toneelstukken en banketten – rond de naamdag van Prinses Maria Josepha Hermengilde; voor de feitelijke naamdag – 10 september – was een nieuwe mis van Johann Fuchs uitgevoerd.
De bijnaam Paukenmis komt van de paukensolo in het Agnus Dei. De diplomaat Georg August Griesinger, bevriend met Haydn, schreef over de mis: "1796, als die Franzosen in der Steyermark standen, setzte Haydn eine Messe, welcher er den Titel 'in tempore belli' gab. In dieser Messe sind die Worte 'Agnus Dei', qui tollis peccata mundi' auf eigene Art mit Begleitung von Pauken vorgetragen, als hörte man den Feind schon in der Ferne kommen".