Zigeunerlieder op.103 (Johannes Brahms)
BBC Singers conducted by Stefan Parkman Susan Tomes, piano
Oefennummers. |
Bladmuziek: |
Componist: Johannes Brahms
Wie was Johannes Brahms? We kennen allemaal het beeld van de oude, gezette man, die zijn ware gelaat verbergt achter een grote grijze baard. Velen associëren zijn muziek met herfstachtige weemoed. Van een troostende schoonheid die de pijn lijkt te verraden van gemiste kansen. Streng was het oordeel van de filosoof Nietzsche, die hem de 'melancholie van de onmacht' toedichtte. Maar getuigt Brahms' muziek werkelijk van zoveel onvermogen? Was hij hopeloos ouderwets, zoals de aanhangers van Wagner beweerden? Of was hij de 'Progressieve', zoals Schönberg veel later beweerde? Wie Brahms' leven nader beschouwt, maakt kennis met een man die bot en afstandelijk kon zijn, maar ook warm en edelmoedig. Voor minderbedeelden was hij zeer behulpzaam. Hij had ook een groot talent voor vriendschap, al was hij soms wel een beproeving voor zijn vrienden. Opvallend waren zijn platonische relaties met vrouwen. Maar zelfs Clara Schumann, zijn meest toegewijde vriendin, verklaarde na 25 jaar vriendschap dat Brahms nog steeds een raadsel voor haar was. Het is vreemd dat hij met geen van deze vrouwen intiemere betrekkingen aanging. Mogelijk heeft dit te maken met zijn ervaringen in het Hamburgse bordeel, waar hij als dertienjarige bijverdiende met pianospelen. Hoe dan ook, dit trauma heeft hem er in ieder geval niet van weerhouden een grote liefde te ontwikkelen voor volks- en amusementsmuziek. De sporen van de Lichte Muze zijn overal in zijn werken terug te vinden. Veel tijdgenoten waardeerden Brahms echter vooral vanwege zijn meer doorwrochte kamermuziek en symfonieën. In deze eerbiedwaardige genres gold Brahms als de ware erfgenaam van Beethoven. Hij schreef echter ook talloze liederen en koorwerken, die zeker zo mooi zijn. Soms lijkt het alsof we hier een glimp van de ware Brahms kunnen opvangen, want de teksten die hij koos gaan vaak over fundamentele levensvragen. Hij had een grote kennis van de Bijbel. Toch leek hij meer geïnteresseerd te zijn in stoïcijnse berusting dan in de christelijke verlossing. Wie was Johannes Brahms? Misschien bewaarde hij zijn meest intieme gevoelens voor zijn muziek
Toelichting Zigeunerlieder
De Zigeunerlieder op. 103 en op. 112, 3-6 zijn een liederencyclus voor vier zangstemmen en klavier van Johannes Brahms. De teksten zijn Hongaarse volksliederen hertaald naar het Duits door Hugo Conrat (Cohn), * 2 juni 1845, Breslau – † 22 maart 1906, Berlijn, een bekende van Brahms uit het Weense milieu. De eigenlijke vertaling komt echter van de Hongaarse oppas van de familie Conrat.
Geschiedenis
De eerste elf Zigeunerlieder, die in een welgekozen volgorde begrepen moeten worden, zoals in een verhaal, aldus Brahms, werden door Brahms op muziek gezet ofwel in Thun in de zomer van 1887 ofwel in de winter 1887/88 in de trein tijdens oponthoud in Boedapest. Er volgden daarna nog vier Lieder in 1891 die samen met de zangkwartetten Sehnsucht en Nächtens (tekst: Franz Theodor Kugler) als op. 112 gepubliceerd. Deze staan inhoudelijk los van de Zigeunerlieder.
De Zigeunerlieder kunnen in het werk van Brahms gezien worden als enerzijds de vocale tegenhanger van de Hongaarse dansen en anderzijds als de exotische tegenhanger van de Liebeslieder-Walzer op. 52 en 65. De cyclus dankt zijn populariteit aan de grote interesse voor de volksmuziek in de 19de eeuw. Ten onrechte werd zigeunermuziek toen grotendeels gelijkgesteld met Hongaarse volksmuziek.
De eerste opvoering van de Lieder op. 103 vond plaats op 31 oktober 1888 in Berlijn. De cyclus was van bij het begin een groot succes, maar voor Brahms gingen de voorstellingen toch gepaard met enig ongenoegen: de Lieder waren door Brahms eigenlijk als solokwartetten geconcipieerd in het kader van kamermuziek. Toch zijn deze Lieder zeer geschikt voor uitvoering door (kleine) koren, wat in de meeste hedendaagse uitvoeringen dan ook meestal de regel is. Opnames zijn hoofdzakelijk te vinden in solo-bezetting.