Koorpartij-oefening

In tegenstelling tot zijn landgenoot Bela Bartók, die naar de VS emigreerde, bleef Kodály tijdens de nazi-bezetting in Hongarije.  Na de oorlog werd hij een van de leidende figuren in de ontwikkeling van het muziekonderwijs in Europa.  Net als bij een aantal componisten uit het begin van de 20e eeuw, is veel van zijn muziek gebaseerd op nationale volksliederen en dansen.  Naast de Missa Brevis produceerde Kodály twee andere grote koorwerken, Psalmus Hungaricus (1923) en het Te Deum (1936), evenals talrijke deelliederen.

Begin 1945 overwonnen de troepen van het Rode Leger eindelijk de Duitse troepen die de stad Boedapest hadden bezet.  De overlevende burgerbevolking kwam tevoorschijn van waar ze tijdens de zeven weken van non-stop bombardementen hadden schuilgehouden, en ontdekte dat grote delen van de stad verwoest waren.  Kodály werd meegesleurd in dit bloedbad en zocht zijn toevlucht in de kelder van het operagebouw van Boedapest, waar, enigszins onwaarschijnlijk, de Missa Brevis werd gecomponeerd.  Het was geen geheel nieuw stuk, maar een bewerking van de puur instrumentale orgelmis van de componist uit 1942. Het werd voor het eerst opgevoerd in de garderobe van het Opera House en beleefde later zijn officiële première tijdens het Three Choirs Festival in Worcester in 1948.

De vaste delen van de mis - Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus, Benedictus en Agnus Dei - worden omlijst door twee korte delen voor solo-orgel: Introitus en Ite, Missa Est.  Het onderscheidende karakter van het werk komt grotendeels voort uit Kodály's modale harmonie en op volksliederen geïnspireerde melodieën, gekoppeld aan een lyrische romantiek.

Het Introïtus vestigt onmiddellijk de d-mineurtonaliteit van het werk met een geleidelijk intensiverende reeks akkoorden, waarna een eenvoudig maar belangrijk melodisch idee naar voren komt.  Het Kyrie-eleison bestaat uit dit motief in tweedelige imitatie over een drone-achtig pedaal. Het Christe Eleison is vooral gedenkwaardig vanwege zijn beklijvende akkoordenschema voor een trio van hoge sopranen, ondersteund door de andere delen.

Fanfare-achtige figuren kenmerken de energieke buitenste delen van het vrolijke Gloria, terwijl de langzame centrale passage die begint bij 'Qui tollis peccata mundi' een verlangende, lyrische melodie introduceert. Het deel bereikt een jubelend hoogtepunt met het afsluitende 'Amen'.

De 'Et incarnatus est' en 'Crucifixus' vormen het centrum van het Credo en bevatten enkele van Kodaly's meest emotioneel intense muziek. Het uitbundige ‘Et resurrexit’ dat daarop volgt, spiegelt de tekst met een energiek oplopende figuur.

Voor het Sanctus maakt een korte orgelinleiding de weg vrij voor een aaneenschakeling van verstilde frasen uit de hogere stemmen van het koor, met als hoogtepunt de feestelijke fanfares van de ‘Hosanna’. De zacht golvende Benedictus leidt uiteindelijk naar een uitgebreide versie van de 'Hosanna'.

In het Agnus Dei duikt de melodie van ‘Qui tollis peccata mundi’ in het Gloria weer op.  Na een jubelende climax is het laatste uitgebreide 'Dona nobis pacem' een herwerking van de hele Kyrie-gedeelte, waarmee de mis de cirkel rond maakt.  Het werk wordt afgesloten met de Ite, Missa Est voor orgel solo, een triomfantelijke affirmatie gebaseerd op thema's uit het Credo.

Later heeft Kodály de orgelsolo "Ïte, Missa Est" bewerkt voor koor. Dit koorgedeelte is als oefenpartij te vinden na het Agnus Dei.